અરંડા ખેતી (Castor Farming) એ ગુજરાતના કેટલાક વિસ્તારોમાં મહત્વપૂર્ણ ખેતી છે.
🌱 અરંડા (Castor) ની ખેતી વિશે માહિતી
👉 મૂળ માહિતી:
- વૈજ્ઞાનિક નામ: Ricinus communis
- કુટુંબ: Euphorbiaceae
- મૂળ વતન: પૂર્વ આફ્રિકા, પણ હવે ભારતમાં વ્યાપકપણે ખેતી થાય છે.
📍 ગુજરાતમાં ખેડૂતો શા માટે અરંડાની ખેતી કરે છે?
- ખૂબ ઓછા પાણીમાં થાય છે (સૂકા પ્રદેશમાં યોગ્ય).
- ગરમ હવામાન સહન કરે છે.
- આરંભિક ખર્ચ ઓછી અને નફો વધુ.
- તેલ ની નિકાસ થાય છે (Castor Oil), ઘણી ઔદ્યોગિક માંગ.
☀️ હવામાન અને જમીન:
- હવામાન: 25°C થી 35°C – ઉત્તમ વૃદ્ધિ માટે.
- જમીન: મધ્યમ કાળી, લોમી જમીન શ્રેષ્ઠ. વધુ પાણિયુક્ત જમીન ટાળો.
- પીએચ (pH): 5 થી 7.5 વચ્ચે.
🌾 વાવેતર:
- સીઝન: જૂન-જુલાઈ (ખરીફ) અને ઓક્ટોબર-નવેમ્બર (રવિ) માં પણ.
- બિયારણ માત્રા: 10-12 કિગ્રા/હેક્ટર
- હાંસિયા: રોપણ માટે 90×60 સે.મી. અંતર.
💧 સિંચાઈ:
- શરૂઆતના 20 દિવસ મહત્વપૂર્ણ છે.
- 5-6 સિંચાઈ પૂરતી છે ખરીફ સીઝનમાં.
- વધુ પાણીને કારણે ધાબા/છતા ઉપજ ઘટે છે.
🌿 ખાતર અને રાસાયણિક દવાઓ:
- ખાતર: ઓર્ગેનિક ખાતર 8-10 ટન/હેકટર + રાસાયણિક NPK ખાતર.
- નાઈટ્રોજન – 40-60 કિગ્રા/હે.
- ફોસ્ફરસ – 40 કિગ્રા/હે.
- પોટાશ – 20 કિગ્રા/હે.
- જંતુનાશકો: સફેદ માખી, થ્રિપ્સ અને કેટરપિલર સામે સમયસર છંટકાવ જરૂરી.
🌼 પાક તૈયાર થવાનો સમય:
- 4.5 થી 6 મહિના પછી પાક તૈયાર થાય છે.
📦 ઉપજ અને નફાકારકતા:
- સરેરાશ ઉપજ: 15-20 ક્વિન્ટલ/હેક્ટર (જાત પ્રમાણે બદલાય).
- બજાર ભાવ પણ સરેરાશ ઉંચો હોય છે (વિશ્વમાં સૌથી વધુ કાસ્ટર તેલ ભારત નિકાસ કરે છે).
🧴 ઉપયોગ:
- ઔદ્યોગિક – લૂબ્રિકેટિંગ તેલ, દવા ઉદ્યોગ, કોસ્મેટિક્સ, પેન્ટ ઉદ્યોગ.
- આયુર્વેદમાં ઔષધીય ઉપયોગ.
🌿 અરંડાની ખેતી –
🔬 અરંડાની મુખ્ય જાતો (Improved Varieties):
| જાતનું નામ | લક્ષણો |
|---|
| GCH-4 | ઉંચી ઉપજ, તંદુરસ્ત છોડ, ખારાશ સામે સહનશક્તિ |
| GCH-5 | હાઇબ્રિડ જાત, ઓછા સમયમાં પાક, વૃદ્ધિ ઝડપી |
| GCH-7 | સુકામાં વધુ ઉપજ આપે |
| Jyoti | મધ્યમ કદનો છોડ, ઘાટું તેલ |
🧪 બીજ પ્રયોગ અને તૈયારી:
- બીજ રોપણી પહેલાં: થિરમ + કાર્બેન્ડાઝિમ વડે બીજ શોધન કરો (2 ગ્રામ + 1 ગ્રામ પ્રતિ કિગ્રા).
- બીજ ચુસ્ત અને તંદુરસ્ત પસંદ કરો.
- અંકુરણ દર: ઓછામાં ઓછો 75% હોવો જોઈએ.
🪱 મુખ્ય જીવાતો અને રોગો:
🐛 જીવાત:
| જીવાત | નિયંત્રણ ઉપાય |
|---|
| સફેદ માખી | ઇમિડાક્લોપ્રિડ 0.3 મિલી/લિટર છાંટો |
| કરચલી બીટલ | મોનોક્રોટોફોસ 1.5 મિલી/લિટર |
| થ્રિપ્સ | સ્પિનોસેડ અથવા ડાયમેથોએટ છાંટો |
🍂 રોગો:
| રોગ | લક્ષણ | નિવારણ |
|---|
| વિલ્ટ (મુલધસડું) | છોડ ધીમે ધીમે સુકાઈ જાય | ટ્રાઇકોડર્મા + ફોલેટાર છાંટો |
| પાનમાં ડાઘ | પીળાશ સાથે કાળા ડાઘ | કોપર ઑક્સીક્લોરાઈડ છાંટો |
📊 ખાતર વ્યવસ્થાપન (Fertilizer Management):
| ખાતર પ્રકાર | માત્રા (હેક્ટર દીઠ) | સમય |
|---|
| દાબેલી ખાતર | 8-10 ટન | જમીન તૈયારી સમયે |
| નાઈટ્રોજન (N) | 60 કિગ્રા | 50% વાવેતર સમયે, 50% 30 દિવસ પછી |
| ફોસ્ફરસ (P) | 40 કિગ્રા | વાવેતર સમયે |
| પોટાશ (K) | 20 કિગ્રા | વાવેતર સમયે |
🌾 પાકનું નિરીક્ષણ અને કાપણી
- પાંદડા સુકાઈ જાય ત્યારે ફળી (પોડી) કાપવાની તૈયારી.
- ફળી કાપ્યા પછી છાંયામાં સુકવવી જોઈએ.
- દાણાને મશીન કે હાથથી અલગ કરો.
- બીજના ત્વચા પર ફાટ ન પડે એનું ધ્યાન રાખવું.
💰 બજાર અને નફાકારકતા:
- અરંડાનું તેલ ઔદ્યોગિક સ્તરે ખૂબ માંગ ધરાવે છે (લૂબ્રિકેટિંગ, પેઇન્ટ, દવા ઉદ્યોગ).
- માર્કેટમાં સરેરાશ ભાવ ₹60-80/કિલો થી વધુ હોઈ શકે છે.
- નિકાસ ક્ષમતા વધુ હોવાને કારણે ખેડૂતોને નફો વધુ મળે છે.
- અરંડા સપાટી દ્વારા ખરીદાય છે (MSP નક્કી થાય છે વર્ષ પ્રમાણે).
📌 સરકારની સહાય અને યોજના:
- PM Fasal Bima Yojana – પાક વીમા માટે નોંધણી.
- ખેતિવાડી વિભાગ દ્વારા તાલીમ.
- પારંપરિક ખેતી છોડીને આ ઉપજ કરવા માટે સબસિડી (ડ્રીપ સિંચાઈ, બીજ સહાય, ખાતર સહાય).
- ડ્રીપ સિંચાઈ યોજના
- અરંડા તેલ ઉત્પાદન પ્રક્રિયા
- ઍગ્રો માર્કેટ માં વેચાણ માટે નોંધણી
- ગુજરાતમાં અરંડા ઉત્પાદકોના સહકારી મંડળો
