સરદાર સરોવર ડેમ
🏞️ સરદાર સરોવર ડેમ – વિગતવાર માહિતી
📍 સ્થાન:
સરદાર સરોવર ડેમ નર્મદા નદી પર બનેલો છે અને તે ગુજરાતના નર્મદા જિલ્લામાં કેવડિયા નજીક સ્થિત છે.
🏗️ મુખ્ય વિશેષતાઓ:
- નદી: નર્મદા નદી
- લંબાઈ: 1,210 મીટર (સંદર્ભ માટે)
- ઉંચાઈ: 163 મીટર (538 ફૂટ)
- પ્રારંભ વર્ષ: 1987 (આધારશિલા 1961માં પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ દ્વારા મુકી)
- ઉદ્દઘાટન: 17 સપ્ટેમ્બર 2017 (પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા)
🌊 ડેમનો ઉદ્દેશ:
- સિંચાઈ: ગુજરાત, રાજસ્થાન, મહારાષ્ટ્ર અને મધ્યપ્રદેશના લાખો હેક્ટર ખેતી માટે પાણી.
- પીવાનું પાણી: લાખો લોકોને પીવાનું પાણી પહોંચાડવું.
- વીજઉત્પાદન: લગભગ 1,450 મેગાવોટ વીજળી ઉત્પન્ન થાય છે.
- પર્યટન અને વિકાસ: આસપાસના વિસ્તારને એક ટૂરિઝમ હબ તરીકે વિકસાવવાનો પ્રયાસ (જેમ કે સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી, એકતા નગર).
🧭 નજીકના આકર્ષણો:
- સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી – વિશ્વની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા (182 મીટર).
- વેલી ઓફ ફ્લાવર્સ, જંગલ સફારી, અર્થ ડેમ & ટેન્ટ સિટી.
- ઝરવાણી વોટરફોલ, શૂલપાણેશ્વર અભયારણ્ય.
💡 રસપ્રદ માહિતી:
- આ ડેમ એ નર્મદા યોજનાનો હિસ્સો છે, જેને વિશ્વની સૌથી મોટી પાણી-વિતરણ યોજના કહેવામાં આવે છે.
- ડેમના રિઝરવોઈરનું નામ છે સરદાર સરોવર जलાશય.
- આ ડેમ સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના નામ પર રાખવામાં આવ્યો છે.
🔎 સરદાર સરોવર ડેમ – વિસ્તૃત માહિતી (Gujarati)
🛠️ રચના અને ડિઝાઇન:
- ડેમનો પ્રકાર: ગ્રાવિટી ડેમ (ભારે પથ્થર અને કોંક્રીટથી બનેલો)
- રિઝરવોઈર ક્ષમતા: આશરે 7,700 મિલિયન ઘન મીટર
- મુલ્યા: આશરે ₹90,000 કરોડ (કુલ યોજના પર ખર્ચ).
- ડેમની ઊંચાઈ (વિસ્તાર પછી): 138.68 મીટર → 163 મીટર સુધી વધારવામાં આવી.
🌍 કવરેજ અને લાભ:
- સિંચાઈ લાભ:
- ગુજરાત: 17.92 લાખ હેક્ટર
- રાજસ્થાન: 2.46 લાખ હેક્ટર
- મહારાષ્ટ્ર: 37,500 હેક્ટર
- મ.પ્રદેશ: 73,000 હેક્ટર
- પીવાનું પાણી: 131 નગરો અને 9,633 ગામોને સપ્લાય.
⚡ વિજળી ઉત્પાદન:
- સામર્થ્ય: કુલ 1,450 મેગાવોટ
- 1,200 મેગાવોટ રિવર્સ પંપિંગ સ્ટેશન (મધ્યપ્રદેશ)
- 250 મેગાવોટ ટર્બાઈન્સ (ગુજરાત)
- વીજળી ચાર રાજ્યોમાં વહેંચાય છે: ગુજરાત, રાજસ્થાન, મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ
🛣️ ડેમ આસપાસના વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ:
- એકતા નગર (Kevadia): એક મલ્ટી-ટૂરીઝમ ડેસ્ટિનેશન
- ટેન્ટ સિટી: લક્ઝરી રહીશ માટે
- નર્મદા રિવરફ્રન્ટ
- સાયકલ ટ્રેક, એકતા નર્સરી, એકતા મોલ
- એટવંજર્નલ એક્ટિવિટી ઝોન – ઝિપ લાઇન, વોલ ક્લાઈમ્બિંગ
🧠 અન્ય વિશેષ માહિતી:
- યોજનાનું નામ: નર્મદા કનાલ યોજના
- નર્મદા મુખ્ય કનાલ (NMC) લંબાઈ: 458 કિ.મી.
- કુલ લંબાઈ (બધી કનાલો): 75,000 કિ.મી.થી વધુ
- પાણી પહોંચે છે: કચ્છ જેવા સુકાના પ્રદેશોમાં પણ
📚 ઇતિહાસ અને પૃષ્ઠભૂમિ:
- નર્મદા યોજના (Narmada Valley Project) ભારતની સૌથી મોટી નદી યોજના છે.
- ધારાસભ્ય સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલએ સૌપ્રથમ નર્મદા ડેમના વિચારને જન્મ આપ્યો.
- 1961: પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ દ્વારા ડેમનું ભૂમિપૂજન કરાયું.
- 1987: ડેમની મુખ્ય રચના કાર્ય શરૂ.
- વિવાદો અને પડકારો: પુનર્વસન અને નર્મદા બચાવો આંદોલન જેવી સામાજિક ચળવળોની વચ્ચે વર્ષો સુધી કામ અટકતું રહ્યું.
⚖️ નર્મદા બચાવો આંદોલન:
- નેતા: મેધા પાટકર
- મુદ્દાઓ:
- લોકોને પાછા વસાવવા માટે પૂરતી યોજના નહોતી.
- તળિયે આવેલા ગામો અને ધરોહર સંસ્કૃતિના નાશ અંગે ચિંતા.
- પરિણામે સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા વર્ષોથી મટુકોડ ફેસલો થયો.
- 2017માં ડેમ સંપૂર્ણ થઈ અને તેનું ઉદ્દઘાટન થયું.
📈 આર્થિક અને સામાજિક અસર:
🌾 કૃષિ:
- કચ્છ અને ઉત્તર ગુજરાતમાં પ્યાસી જમીન હવે સિંચાઈયોગ્ય બની.
- હજારો ખેડૂતોને ખેતીમાં નવા અવસરો મળ્યા.
🏭 ઉદ્યોગ:
- પાણી અને વીજળીના કારણે નાના-મધ્યમ ઉદ્યોગો વિકસી રહ્યા છે.
- નર્મદા જિલ્લાના આસપાસ ઉદ્યોગિક વૃદ્ધિ.
🏘️ વસાહત અને પુરાવાસ:
- 1.5 લાખથી વધુ લોકો પુનર્વસિત (સરકાર દ્વારા વળતર અને નવી વસાહતો).
- કેટલાક વિસ્તારોમાં હજુ પણ પુનર્વસન પ્રશ્નો ચાલુ છે.
🌍 પર્યાવરણીય અભિપ્રાય:
- ડેમ બાંધવા દરમિયાન મોટી જંગલો અને વન્યજીવ વિસ્તાર ડૂબમાં ગયો.
- કેટલીક વિલુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓ પર અસર પડી.
- બીજી તરફ, શૂલપાણેશ્વર અભયારણ્ય અને વલી ઓફ ફ્લાવર્સ જેવા વિસ્તારોને વિકાસ આપ્યો.
