ગુજરાત સરકાર દ્વારા પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે “ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના” (Gau Aadharit Bio Input Yojana) ચલાવવામાં આવે છે.
યોજનાના મુખ્ય મુદ્દાઓ:
- જીવામૃત અને ઘનજીવામૃત:
- આ યોજના અંતર્ગત ખેડૂતોને જીવામૃત અને ઘનજીવામૃત બનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. આ બંને ગાયના છાણ, ગૌમૂત્ર, ગોળ, બેસન અને ઝાડ નીચેની માટી જેવા કુદરતી ઘટકોમાંથી બનાવવામાં આવે છે.
- સહાય:
- સરકાર આ બાયો ઇનપુટ્સ બનાવવા માટે ખેડૂતોને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડી શકે છે, જેમ કે જીવામૃત બનાવવા માટે ડ્રમની ખરીદી પર સહાય.
- તાલીમ અને માર્ગદર્શન:
- ખેડૂતોને પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિઓ અને ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ્સ બનાવવાની અને તેનો ઉપયોગ કરવાની તાલીમ અને માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે.
- પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન:
- આ યોજના પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે જમીનના સ્વાસ્થ્ય, પર્યાવરણ અને માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.
- i-Khedut પોર્ટલ: ખેડૂતો i-Khedut પોર્ટલ દ્વારા આ યોજનાઓ માટે ઓનલાઈન અરજી કરી શકે છે.
ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના ફાયદા:
- જમીનની ફળદ્રુપતામાં વધારો:
- જીવામૃત અને ઘનજીવામૃત જમીનમાં સૂક્ષ્મજીવાણુઓની સંખ્યામાં વધારો કરે છે, જેનાથી જમીનની ફળદ્રુપતા વધે છે.
- રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોનો ઘટાડો:
- આ બાયો ઇનપુટ્સના ઉપયોગથી રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકો પરની નિર્ભરતા ઘટે છે.
- ખર્ચમાં ઘટાડો:
- ખેડૂતોને બહારથી મોંઘા ખાતરો અને જંતુનાશકો ખરીદવાની જરૂર પડતી નથી, જેથી ખેતીનો ખર્ચ ઘટે છે.
- પર્યાવરણની સુરક્ષા:
- રાસાયણિક મુક્ત ખેતી પર્યાવરણ માટે ફાયદાકારક છે અને જમીન અને પાણીના પ્રદૂષણને અટકાવે છે.
- સ્વસ્થ પાક ઉત્પાદન:
- પ્રાકૃતિક રીતે ઉગાડવામાં આવેલા પાક વધુ પૌષ્ટિક અને સ્વસ્થ હોય છે.
ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના, જેને ઘણીવાર “જીવામૃત સહાય યોજના” (Jivamrut Sahay Yojana) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ગુજરાત સરકારની પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટેની એક મહત્વપૂર્ણ પહેલ છે. ચાલો આપણે તેના વિશે વધુ વિગતવાર સમજીએ:
યોજનાનો મુખ્ય હેતુ:
આ યોજનાનો મૂળભૂત હેતુ ખેડૂતોને રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોથી મુક્ત પ્રાકૃતિક ખેતી અપનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાનો છે. આ માટે, ગાય આધારિત જૈવિક ઇનપુટ્સ જેવા કે જીવામૃત અને ઘનજીવામૃતનો ઉપયોગ કરવા પર ભાર મૂકવામાં આવે છે. આ ઇનપુટ્સ જમીનના સ્વાસ્થ્યને સુધારે છે, સૂક્ષ્મજીવાણુઓની પ્રવૃત્તિમાં વધારો કરે છે, અને લાંબા ગાળે ખેતીને વધુ ટકાઉ બનાવે છે.
લાભાર્થી પાત્રતા:
સામાન્ય રીતે, ગુજરાત રાજ્યના તમામ ખેડૂતો, જેઓ પ્રાકૃતિક ખેતી કરવા ઈચ્છે છે, તેઓ આ યોજનાનો લાભ લઈ શકે છે. તેમાં નાના, સીમાંત અને મોટા ખેડૂતોનો સમાવેશ થાય છે. યોજનાનો લાભ લેવા માટે સામાન્ય રીતે નીચેની શરતો પૂરી કરવી પડે છે:
- ખેડૂત ગુજરાત રાજ્યનો રહેવાસી હોવો જોઈએ.
- ખેડૂત પાસે પોતાની ખેતીલાયક જમીન હોવી જોઈએ અથવા ભાડાપટ્ટાની જમીન પર ખેતી કરતા હોવા જોઈએ.
- ખેડૂત પ્રાકૃતિક ખેતી અપનાવવા તૈયાર હોવો જોઈએ અને તેના માટે પ્રતિબદ્ધ હોવો જોઈએ.
- કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ખેડૂત પાસે ગાય હોવી જરૂરી બની શકે છે અથવા ગૌશાળા સાથે જોડાણ હોવું જરૂરી બની શકે છે, કારણ કે આ ઇનપુટ્સ મુખ્યત્વે ગાયના છાણ અને ગૌમૂત્રમાંથી બને છે.
યોજના હેઠળ મળતી સહાય:
“ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના” હેઠળ મુખ્યત્વે નીચે મુજબની સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે:
- જીવામૃત બનાવવા માટે ડ્રમની ખરીદી પર સહાય: જીવામૃત બનાવવા માટે મોટા પ્લાસ્ટિકના ડ્રમની જરૂર પડે છે. સરકાર આ ડ્રમની ખરીદી પર ચોક્કસ ટકાવારી અથવા નિર્ધારિત રકમની સહાય પૂરી પાડે છે. આનાથી ખેડૂતોને પ્રારંભિક ખર્ચ ઘટાડવામાં મદદ મળે છે.
- તાલીમ અને માર્ગદર્શન: આ યોજનાનો એક મહત્વનો ભાગ ખેડૂતોને પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિઓ અને ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ્સ (જેમ કે જીવામૃત, ઘનજીવામૃત, અગ્નિઅસ્ત્ર, બ્રહ્માસ્ત્ર વગેરે) કેવી રીતે બનાવવા અને તેનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તેની તાલીમ આપવાનો છે. આ તાલીમ શિબિરો અને વર્કશોપ દ્વારા આપવામાં આવે છે.
- નિદર્શન પ્લોટ્સ: કેટલીકવાર સરકાર નિદર્શન પ્લોટ્સ (Demonstration Plots) પણ તૈયાર કરે છે, જ્યાં પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિઓનો અમલ કરીને અન્ય ખેડૂતોને તેના ફાયદા અને પદ્ધતિઓ વિશે પ્રત્યક્ષ માહિતી આપી શકાય.
- સાહિત્ય અને જાગૃતિ: પ્રાકૃતિક ખેતીના ફાયદા અને પદ્ધતિઓ વિશે માહિતી આપતા સાહિત્યનું વિતરણ કરવામાં આવે છે અને જાગૃતિ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
અરજી પ્રક્રિયા:
“ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના” માટે અરજી કરવા માટે, ખેડૂતો સામાન્ય રીતે ગુજરાત સરકારના કૃષિ, ખેડૂત કલ્યાણ અને સહકાર વિભાગના i-Khedut પોર્ટલ ([suspicious link removed]) નો ઉપયોગ કરે છે.
અરજી પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે નીચે મુજબ હોય છે:
- i-Khedut પોર્ટલ પર લોગ ઇન: ખેડૂતોએ i-Khedut પોર્ટલ પર પોતાનું રજીસ્ટ્રેશન કરાવવું પડે છે અથવા જો પહેલેથી રજીસ્ટર્ડ હોય તો લોગ ઇન કરવું પડે છે.
- યોજનાની પસંદગી: પોર્ટલ પર ઉપલબ્ધ વિવિધ યોજનાઓની યાદીમાંથી “ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના” અથવા “જીવામૃત સહાય યોજના” પસંદ કરવાની હોય છે.
- ઓનલાઈન અરજી ફોર્મ ભરવું: ફોર્મમાં માંગવામાં આવેલી તમામ વિગતો જેવી કે ખેડૂતનું નામ, સરનામું, જમીનની વિગતો, બેંક ખાતાની વિગતો વગેરે ભરવાની હોય છે.
- જરૂરી દસ્તાવેજો અપલોડ કરવા: અરજી સાથે કેટલાક દસ્તાવેજો અપલોડ કરવાના હોય છે, જેમાં સામાન્ય રીતે નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
- આધાર કાર્ડ
- બેંક પાસબુકની નકલ
- જમીનના દસ્તાવેજો (૭/૧૨ અને ૮-અ)
- રદ કરેલો ચેક (જો બેંક ખાતાની વિગતો ચકાસવા માટે જરૂરી હોય તો)
- પાસપોર્ટ સાઇઝનો ફોટો
- અરજી સબમિટ કરવી: તમામ વિગતો ભર્યા પછી અને દસ્તાવેજો અપલોડ કર્યા પછી અરજી સબમિટ કરવાની હોય છે.
- અરજીની ચકાસણી: કૃષિ વિભાગના અધિકારીઓ દ્વારા અરજી અને દસ્તાવેજોની ચકાસણી કરવામાં આવે છે.
- સહાયની ચુકવણી: અરજી મંજૂર થયા પછી, સહાયની રકમ સીધી ખેડૂતના બેંક ખાતામાં જમા કરવામાં આવે છે.
વધુ માહિતી માટે:
- i-Khedut પોર્ટલ: નવીનતમ યોજનાઓ અને અરજી પ્રક્રિયા વિશેની માહિતી માટે આ શ્રેષ્ઠ સ્ત્રોત છે.
- ગુજરાત કૃષિ વિભાગની વેબસાઇટ: સરકાર દ્વારા જાહેર કરાતી નીતિઓ અને યોજનાઓ વિશેની સત્તાવાર માહિતી અહીં ઉપલબ્ધ છે.
- સ્થાનિક ખેતીવાડી કચેરી/કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર (KVK): તમારા વિસ્તારના ખેતીવાડી અધિકારીઓ અથવા KVK ના નિષ્ણાતો તમને યોજના વિશે વ્યક્તિગત માર્ગદર્શન આપી શકે છે અને અરજી કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
યોજનાના વ્યાપક ફાયદાઓ
આ યોજના માત્ર આર્થિક સહાય પૂરતી સીમિત નથી, પરંતુ તેના વ્યાપક અને દીર્ઘકાલીન ફાયદાઓ છે:
- જમીનનું સ્વાસ્થ્ય સુધરે છે: રાસાયણિક ખાતરો જમીનના સૂક્ષ્મજીવાણુઓને નુકસાન પહોંચાડે છે, જ્યારે જીવામૃત અને ઘનજીવામૃત જેવા બાયો ઇનપુટ્સ જમીનમાં રહેલા અબજો સૂક્ષ્મજીવો માટે ખોરાક પૂરો પાડે છે. આનાથી જમીન જીવંત બને છે, તેની ફળદ્રુપતા કુદરતી રીતે વધે છે અને પાણી સંગ્રહ કરવાની ક્ષમતા સુધરે છે.
- ખેતી ખર્ચમાં ઘટાડો: રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકો ખૂબ મોંઘા હોય છે. ગૌ આધારિત ઇનપુટ્સ ખેડૂત પોતાના ખેતરમાં ઉપલબ્ધ સાધનો વડે જાતે બનાવી શકે છે, જે આઉટસોર્સિંગ ખર્ચમાં મોટો ઘટાડો કરે છે.
- પર્યાવરણની સુરક્ષા: રાસાયણિક ખેતી જમીન, પાણી અને હવાને પ્રદૂષિત કરે છે. પ્રાકૃતિક ખેતીથી જમીનનું પ્રદૂષણ અટકે છે, ભૂગર્ભજળ સ્વચ્છ રહે છે અને ગ્રીનહાઉસ વાયુઓના ઉત્સર્જનમાં પણ ઘટાડો થાય છે.
- સ્વસ્થ અને પોષક આહાર: રાસાયણિક અવશેષો વિનાના પાકો સ્વાસ્થ્ય માટે વધુ ફાયદાકારક હોય છે. આવા પાકોમાં વિટામિન્સ અને ખનિજોનું પ્રમાણ વધુ હોય છે, જે ગ્રાહકો માટે વધુ પૌષ્ટિક આહાર પૂરો પાડે છે.
- વળતર ભાવની શક્યતા: પ્રાકૃતિક ખેત પેદાશોને બજારમાં સામાન્ય રીતે સારા ભાવ મળે છે, કારણ કે ગ્રાહકોમાં આરોગ્ય પ્રત્યેની જાગૃતિ વધી રહી છે.
- જળ સંરક્ષણ: પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિઓ જમીનની પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતામાં સુધારો કરે છે, જેથી પાકને ઓછું પાણી આપવું પડે છે અને પાણીની બચત થાય છે.
ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ યોજના અને તેનું મહત્વ
આ યોજનાના કેન્દ્રમાં ગૌ આધારિત બાયો ઇનપુટ્સ છે. ચાલો કેટલાક મુખ્ય ઇનપુટ્સ અને તેમના કાર્યોને સમજીએ:
- જીવામૃત:
- શું છે: ગાયનું છાણ, ગૌમૂત્ર, ગોળ, બેસન (ચણાનો લોટ) અને જીવંત માટી (ઝાડ નીચેની માટી) ના મિશ્રણમાંથી બનેલું પ્રવાહી ખાતર.
- કાર્ય: જમીનમાં સૂક્ષ્મજીવોની સંખ્યામાં અને તેમની પ્રવૃત્તિમાં અનેક ગણો વધારો કરે છે. આ સૂક્ષ્મજીવો જમીનમાં રહેલા પોષકતત્ત્વોને પાક માટે સરળતાથી ઉપલબ્ધ બનાવે છે.
- ઉપયોગ: પાણી સાથે ભેળવીને પિયત વખતે અથવા છોડના મૂળમાં આપવામાં આવે છે.
- ઘનજીવામૃત:
- શું છે: જીવામૃતના સુકા સ્વરૂપ જેવું. ગાયના છાણમાં જીવામૃતના ઘટકો ભેળવી, તેને સુકવી અને દાણાદાર સ્વરૂપમાં બનાવવામાં આવે છે.
- કાર્ય: ધીમે ધીમે જમીનમાં પોષકતત્ત્વો છોડે છે અને લાંબા સમય સુધી સૂક્ષ્મજીવોને સક્રિય રાખે છે.
- ઉપયોગ: વાવણી પહેલા જમીનમાં ભેળવવામાં આવે છે અથવા પાકને પૂરક ખાતર તરીકે આપવામાં આવે છે…
ગુજરાતમાં પ્રાકૃતિક ખેતીનો વ્યાપ અને ભવિષ્ય
ગુજરાત સરકારે પ્રાકૃતિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સક્રિય પ્રયાસો કર્યા છે. રાજ્યપાલે પણ આ દિશામાં મોટું યોગદાન આપ્યું છે. આ યોજનાઓ દ્વારા, ગુજરાતનો લક્ષ્યાંક મોટા પાયે ખેડૂતોને પ્રાકૃતિક ખેતી અપનાવવા માટે પ્રેરિત કરવાનો છે. ભવિષ્યમાં, રાસાયણિક મુક્ત ખેત પેદાશોની માંગ વધતી જશે, અને ગુજરાતના ખેડૂતો આ ક્ષેત્રમાં અગ્રેસર બની શકે છે.
